تنها مسیر-جلسه اول

باید نظام معارف و توصیه های دینی را درک کنیم / پراکندگی معارف دین یکی از دلایل بی دینی

است / جهاد با نفس ، نخ تسبیح تمام فضایل است .

 

حجت الاسلام و المسلمین پناهیان ، شبهای ماه مبارک رمضان ، در اولین ساعات بامداد(حدود ساعت ٢٤) در مسجد امام صادق (ع )- میـدان فلسطین - به مدت ٣٠ شب و با موضوع «تنها مسیر» (راهبرد اصلی در نظام تربیت دینی ) سخنرانی می کند.  گزیده ای از اولین جلسه سخنرانی ایشان را در ادامه می خوانید:

باید نظام معارف و توصیه های دینی را درک کنیم

●  انسان نیاز دارد که هر چند وقت یک بار، ذهن خود را مرتب کند. مانند اتفاقی که در مورد کامپیوتر می افتد که گاهی اوقات لازم است فایل های اضافی پاک شوند و طبقه بندی درستی از اطلاعات موجود صورت بگیرد. اگـر نتـوانیم اطلاعـات کـامپیوتر را نظـم داده و فهرست بندی کنیم ، طبیعتا نمی توان درست از آنها استفاده نمود. در ذهن انسان نیز همین اتفاق می افتد. ما توصیه ها و معارف دینـی بسیاری را می دانیم ولی می بایست آن ها را سامان دهیم .

●  پراکندگی آگاهی ها در ذهن ما باعث می شود به جایی نرسیم . یکی از اهداف ما در این سلسله از جلسات این خواهد بـود کـه بـرای دانه های تسبیح فضائل ، توصیه ها و معارف دینی ، یک نخ پیدا کنیم . نخی که اگر نباشد، دانه های تسبیح پراکنده می شوند. باید نظـام معارف و توصیه های دینی را درک کنیم .

١. تنظیم معارف دین حول یک محور اصلی ، باعث می شود «انرژی » خود را درست صرف کنیم / و امکاناتمان را هدر دهیم

●  اگر بتوانیم همۀ توصیه های دین را حول یک محور اصلی تنظیم کنیم ، در خواهیم یافت انرژی خودمان را بر چه امری باید متمرکـز کنیم ؟ در این صورت وقت و امکانات خود را هدر نمی دهیم و خواهیم فهمید که از چه چیزی باید مراقبت کنیم و این مراقبت ، نتیجه می دهد.

●  متأسفانه بسیاری از معارف دینی به ویژه معارف اخلاقی ما نزد علاقمندان به این معارف از یک پراکنـدگی و بی نظمی برخوردار است و اغلب کتب اخلاقی و معنوی هم این پراکندگی را برطرف نمی کنند، بلکه در برخـی موارد، بر این پراکندگی می افزایند. در بسیاری از کتب اخلاقی تعدادی از فضائل و رذائل اخلاقـی را در کنـار هم فهرست کرده اند ولی ارتباط آن ها با یکدیگر دقیقا معلوم نیست .

٢و٣. به دلیل عدم انسجام معارف اخلاقی در ذهن علاقمندان ، معلوم نیست از کدام فضیلت باید شروع کرد؟!/پراکندگی معارف دین یکی از دلایل بی دینی

●  ضمن اینکه به دلیل عدم انسجام معارف اخلاقی در ذهن علاقمندان بسیاری از اوقات معلوم نیست که از کجـا و از کـدام فضـیلت اخلاقی باید شروع کرد؟ و این شرایط ، وضعیت بغرنجی را برای انسان رقم می زند. درحالیکه در معارف دینی ما، نظم وجود دارد ولی عدم درک صحیح این نظم ، باعث می شود در برخورد با معارف ضعیف عمل کنیم و یا عمل به دستورات و معارف را کـاری نشـدنی بدانیم .

●  یکی از دلایل بی دینی کردن برخی از افراد همین آشفتگی ای است که در معارف احساس می کنند.

●  از طرف دیگر شناخت و فهم نظام موجود در معارف دینی ، برای کسانی که در صدد کار فرهنگی هستند ضروری است تا مدام تردید نکنند که الان اولویت با کدام کار است ؟

٤و٥و٦. نظم دادن به دانایی های دینی شوق ما را به حرکت بیشتر می کند / قدرت مراقبت می دهد/مراقبت را ثمربخش می کند

●  اولین سخنی که به عنوان یک ضرورت مطرح می شود این است که می خواهیم به معارف و دانایی های دینی خود نظم دهـیم . ایـن نظم ، مشکل ما را در هدف گیری برطرف می کند و شوق ما را برای حرکت بیشتر می کند. این نظم ما را در مراقبت قدرتمند می کنـد و مراقبت ها را بسیار ثمربخش نیز خواهد کرد.

٧. برای ارزیابی خودمان به این نظم نیاز داریم

●  یکی از نتایج این تشتت و پراکندگی معارف این است که  بعضی ها آدم خوبی هستند ولـی خودشـان را آدم خوبی نمی دانند و بعضی ها هم آدم های بدی هستند ولی خودشان را آدم های خوبی می دانند؛ چون معارفی که دارند، نظام ندارد. یعنی برای ارزیابی از خود هم نیاز به چنین نظامی داریم .

٨. شناختن این نظام برای مناجات با خدا هم ضروری است /از چه کمبودی توبه کنیم ؟

●  شناختن این نظام برای مناجات با خدا هم ضروری است ؛ انسان هنگام مناجات و استغفار باید بداند که از چه کاستی و کمبودی بایـد توبه کند. انسان باید درد خود را بشناسد تا بتواند به دنبال مداوای آن باشد.

جهاد با نفس ، نخ تسبیح تمام فضایل است / خط عملیاتی ما، مبارزه با نفس است

●  پیامبر اکرم (ص ) تعبیری درباره جهاد با نفس دارند که بنده از این تعبیر برای معرفی موضوع بحث استفاده می کنم . جهاد در راه خـدا، کار مهم و باعظمتی است که یکی از اتفاقاتی که در آن می افتد، شهادت در راه خداست و فضای بسیار عاشقانه ای هم دارد؛ اما وقتی پیامبر اکرم (ص ) از چنین جهادی برگشته بودند، از فضیلت دفاع مقدس همراه با شهادت و جانبازی و ایثاری که در آن وجود داشت ، تعبیر به جهاد اصغر فرمودند و بعد فرمودند حالا به سراغ جهاد اکبر برویم . پس موضوع صحبت ما، که تصـور مـی کـنم نـخ تسـبیح فضائل است ، «جهاد با نفس » است . این همان راهبرد اصلی در تربیت دینی است که چیستی و چگونگی آن را باید توضیح دهیم . میزان ارزش هر کس به میزان اهتمام او در جهاد با نفس است / میزان آلودگی هر کس مربوط به اشتباهاتی است که در مبارزه با نفس دارد

●  موضوع اصلی تربیت دینی ، جهاد با نفس است ؛ نه موضوعاتی مانند دوری از حسادت ، تکبر، تنبلی ، حرص ، حسرت ، صداقت داشـتن ، مهربان بودن و... . خط عملیاتی ما، مبارزه با تمایلات نفسانی است .

میزان ارزش هر کسی به میزان اهتمامی است که در جهاد با نفس دارد. میزان سیاهی و آلودگی هر کسی هم مربوط به اشتباهاتی است که در مبارزه با نفس دارد.اگر کسی در جهاد با نفس ناموفق باشد، در بدیهایی مانند حسادت، تکبر، حرص و...، خود را نشان می دهد. و اگر کسی در جهاد با نفس موفق باشد، مقداری از این موفقیت در نماز اول وقت، مقداری در مهربانی با دیگران، و مقداری در سایر خوبی ها تجلی می کند.

مشابهت های جهاد اکبر و جهاد اصغر:

 

1- "نورانیت و فضای معنوی" / همان شب های نورانی دوره دفاع مقدس را می توان در دوران جهاد اکبر تجربه کرد

● همان فضای خوش و زیبایی که در جهاد اصغر، قابل تجربه است، در جهاد اکبر و مبارزه با نفس هم وجود دارد. حتی صفا و زیبایی در جهاد اکبر بسیار بزرگتر و جذاب تر از زیبایی های فضای جهاد اصغر است. همان شب های نورانی و زیبایی که در زمان دفاع مقدس در جهاد اصغر رونق داشت را می توان در دوران جهاد اکبر تجربه کرد. در جهاد اصغر با گذشتن از جان و مال می فهمیدی که خدا چقدر تو را تحویل می گیرد،در جهاد اکبر هم وقتی که از هواینفس میگذری، خدا بسیار بیشتر تو را تحویل میگیرد و نورانیت بیشتری نسبت به فضای جهاد اصغر به دست می آوری.

 

2- "احساس خطر از جانب دشمن" / در جهاد اکبر هم باید دشمن را ببینی تا بتوانی مراقب خودت باشی و از خدا کمک بخواهی

● مشابهت دیگر جهاد اکبر و جهاد اصغر در حضور دشمن و خطری است که از جانب دشمن احساس می شود. در جهاد اصغر وقتی دشمن را حس می کنی و متوجه خطری که از حانب او تو را تهدید می کند، می شوی، بیشتر به خدا پناه می بری و معنویت را تجربه می کنی. در جهاد اکبر هم باید دشمن را ببینی تا بتوانی مراقب خودت باشی و از خدا کمک بخواهی.

 

● رسول خدا(ص) میفرماید: «دشمن ترین دشمنان تو، نفس تو است که بین دو پهلوی تو قرار دارد، أَعدَی عَدُوِّکَ نَفسُکَ الَّتِی بَینَ جَنبَیک»(مجموعه ورام/ج1/ص599) به علاوه این که دشمن بیرونی ما در جهاد اکبر یعنی همان شیطان رجیم، ضعیف قلمداد شده است؛ «مسلماً مکر و حیله شیطان ضعیف است؛ إِنَّ کَیدَ الشَّیطانِ کانَ ضَعیفاً»(نساء/76) اما باید او را جدی گرفت.

 

3- «سختی و دشواری و نیاز به شجاعت» / شجاعتی که برای جهاد اکبر لازم است بیش از جهاد اصغر است

● هم جهاد اکبر و هم جهاد اصغر هر دو سخت هستند و جهاددر هر دو میدان به شجاعت نیاز دارد. البته شجاعت یکه برای جهاد اکبر لازم است بیشتر از شجاعتی است که برای جهاد اصغر است. ترس از دست دادن «لذَّت»،ترس از دست دادن «آبرو»، ترس از دست دادن «فرصت»، روی شجاعت تاثیر منفی می گذارد و این ها از دشواری های جهاد اکبر است.

 

4- «عشق و علاقه به آخرت» / اهتمام به خدا و مهم شدن آخرت در جهاد اکبر بیشتر است

● حضرت امام(ره) می فرمودند بسیج مدرسه عشق است و بر علاقه و عشق و محبّت به خدا در دفاع مقدس و جهاد اصغر تاکید می کردند. این اهتمام به خدا و مهم شدن آخرت، در حهاد اکبر بیشتر است. کسی که در جهاداصغر عاشق خدا می شد و گریه می کرد که خدایا من دوست دارم بیایم پیش تو، این احساس را در جهاد اکبر بیشتر خواهد داشت.

 

- در روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که خداوند متعال فرموده است: «خداوند عزَّ و جلَّ می فرماید: به عزَّت و جلال و عظمت و شکوه و بلندی جایگاهم سوگند که هیچ بنده مومنی در چیزی از امور دنیا خواست مرا بر خواست خودش مقدم ندارد، مگر اینکه به او غنای در نفس بخشم و همّ و غمش را مصروف آخرت سازم؛ قَالَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ: وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ عَظَمَتِی وَ بَهَائِی وَ عُلُوِّ ارتِفَاعِی لَا یُوثِرُ عَبدٌ مُومِنٌ هَوَایَ عَلی هَوَاهُ فِی شَیءٍ مِن أَمرِالدُّنیَا إلَّا جَعَلتُ غِنَاهُ فِ نَفسِهِ، وَ هِمَّتَهُ فِی آخِرَتِهِ و ضَمَنتُ السَّماواتِ وَ الاَرضَ رِزقَهُ ، وَ کُنتُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَةِ کُلِّ تاجِرٍ»0کافی/ج2/ص137) این روایت با تعابیری مشابه از دیگر امامان معصوم(ع) نیز نقل شده است.